شرح دعای مکارم الاخلاق حضرت آیت الله حسینی بوشهری(دامت برکاته) موضوع: نیت در عبادات تاریخ: 94/04/04 مرکز خدمات حوزه های علمیه مصادف با: 8 رمضان 1436 |
بسم الله الرحمن الرحیم
«اللَّهُمَّ وَفِّرْ بِلُطْفِكَ نِيَّتِي، وَ صَحِّحْ بِمَا عِنْدَكَ يَقِينِي »
«خدایا نیت مرا به لطف خود تکمیل و تتمیم بفرما»
وجود مقدس امام سجاد(ع) در این فقره از دعا از خدای متعال متعال درخواست میکنند که از نیت من حفاظت و صیانت بفرما. به تعبیر روشنتر حضرت از خداوند درخواست میکنند که نیت ایشان به سمت و سوی انحراف کشیده نشود.
در رابطه با این فقره از دعای شریف مکارم الاخلاق، ابتدا واژگان آن را مورد بررسی قرار میدهیم:
واژه «وفّر» در لغت به معنای تکمیل و تتمیم آمده است. البته از کلمه وفّر معنای حفاظت و صیانت نیز برداشت میشود. در این فراز کلمه «لطف» هم آمده است، که این واژه هم دارای دو معنا است. آنچه که در لغت در رابطه با یکی از معانی لطف آمده است، مدارا و سازش است و معنای دوم آن، امر دقیق و ظریف است.
براساس معنای اول واژه لطف میتوان کلام نورانی حضرت را اینگونه معنا کرد که بگوییم امام فرموده است خدایا به من عنایت کن تا با مدارا و سازش، نیت من تکمیل و تتمیم شود. به عبارت دیگر معنای این فراز این است که پروردگارا با یک تصرف صحیح و دقیق، نیت مرا کامل کن. بنابراین چون واژگان در لغت عرب معانی مختلفی دارند، در حالت کلی میتوان اینگونه معنا کرد که پروردگارا نیت مرا با رفق و مدارا تکمیل کن و آن را مورد حفاظت و صیانت خود قرار بده.
نیت در عبادت
گاهی از اوقات انسان نیت کاری را دارد که از نظر شرع مقدس مشکلی ندارد، اما نیت به آن مرحله کمال نرسیده است. به عنوان مثال اگر عبادتی انجام میدهیم صرفاً تاجرانه و برای مزد نباشد؛ البته این نیت بد نیست اما به مرحله کمال نرسیده است. خداوند نیز در قرآن فرموده است: «إِنَّ اللَّهَ اشْتَرى مِنَ الْمُؤْمِنينَ أَنْفُسَهُمْ وَ أَمْوالَهُمْ بِأَنَّ لَهُمُ الْجَنَّةَ»[1]. لذا شایسته است که انسان هرکاری را که میخواهد انجام دهد، تنها به خاطر خداوند باشد. در روایات نیز وارد شده است که بعد از نماز، شکر خداوند را به جای آورید و در مقابل خداوند سجده کنید.
در حالات یکی از عالمان آمده است که بعد از مرگ شخصی ایشان را در حالت رویا مشاهده کرد و از ایشان سؤال کرد که آن دنیا چگونه است؟ ایشان فرموده بودند که تا میتوانید شکر خداوند را به جای آورید و برای خدا سجده کنید.
عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ(ع) قَالَ: « إِنَّ الْعُبَّادَ ثَلَاثَةٌ قَوْمٌ عَبَدُوا اللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ خَوْفاً فَتِلْكَ عِبَادَةُ الْعَبِيدِ وَ قَوْمٌ عَبَدُوا اللَّهَ تَبَارَكَ وَ تَعَالَى طَلَبَ الثَّوَابِ فَتِلْكَ عِبَادَةُ الْأُجَرَاءِ وَ قَوْمٌ عَبَدُوا اللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ حُبّاً لَهُ فَتِلْكَ عِبَادَةُ الْأَحْرَارِ وَ هِيَ أَفْضَلُ الْعِبَادَةِ»[2]
در روایتی از سید و سالار شهیدان(ع) آمده است که بندگان خداوند سه دسته هستند:
دسته اول: این دسته از روی ترس و خوف خداوند را عبادت و اطاعت میکنند که این عبادت بردگان است. زیرا اگر مولا برای مدتی با برده خود کاری نداشته باشد، برده به کار خود مشغول میشود یا اینکه استراحت میکند.
دسته دوم: این افراد خداوند را برای ثواب و به طمع بهشت عبادت میکنند، که این عبادت مزد بگیران است. یعنی مزد میگیرند و کاری را انجام میدهند.
دسته سوم: اما این دسته خداوند را از روی حب و دوستی عبادت میکنند که این همان عبادت آزادگان است که برترین عبادت است.
چون ما نماز میخوانیم و زحمت نماز را بر دوش میکشیم، چه اشکالی دارد بگوییم خدایا فقط برای رضای تو، نماز میخوانم و تو را عبادت میکنم. وجود مقدس علی ابن الحسین(ع) در روایتی فرموده است «إِنِّي أَكْرَهُ أَنْ أَعْبُدَ اللَّهَ لِأَغْرَاضٍ لِي وَ لِثَوَابِه... قِيلَ فَلِمَ تَعْبُدُهُ قَالَ لِمَا هُوَ أَهْلُهُ بِأَيَادِيهِ عَلَيَّ وَ إِنْعَامِه»[3]؛ دوست ندارم خدا را به منظور منفعت و میل به بهشت عبادت کنم؛ زیرا خدا اهل و شایستهِ عبادت است. لذا خدای متعال به خاطر نعمتهایی که به ما داده است شایسته شکر است.
گاهی از خیابان عبور میکنیم میبینیم شخصی عضوی از بدن او صدمه دیده است و از نعمت آن عضو محروم است، لذا به ما سفارش شده است که هنگامی چنین اشخاص و صحنهای را مشاهده میکنید بگویید «الحمدلله رب العالمین».
عبادتی بدین شکل طبعاً به عنوان بهترین عبادت میتواند در پیشگاه پروردگار عالم باشد لذا اگر نیت به درجه کمال رسید، خدا هم نعمتها و توفیق خود را سرازیر میکند. امیرالمؤمنین(ع) در این مورد فرموده است: «على قدر النية تكون من الله العطية»[4]؛ بخشش و تفضل از ناحیه خداوند به اندازه نیت افراد است. در روایت دیگری آمده است که «من حسنت نيته أمده التوفيق»[5] کسانی که نیت پاک دارند و به مرحله کمال رسیدهاند، خداوند در دراز مدت توفیق را نصیب آنان میکند.
پیامبر اکرم(ص) در روایتی فرموده است : «من عطی فراشه و هو ... ان یقوم یصلی من الیل حتی اصبح ....» «مَنْ أَرَادَ شَيْئاً مِنْ قِيَامِ اللَّيْلِ فَغَلَبَتْهُ عَيْنَاهُ حَتَّى يُصْبِحَ كَانَ نَوْمُهُ صَدَقَةً مِنَ اللَّهِ عَلَيْهِ وَ يُتَمِّمُ اللَّهُ قِيَامَ لَيْلَتِه»[6]؛ اگر کسی نیت خواندن نماز شب را داشته باشد، اگر بخوابد و [سهواً] بیدار نشود، خدای متعال برای همان نیتی که داشته است، اجر و پاداش برای او مینویسد. یعنی انسانی که بیدار شده است و نماز شب خوانده و چه انسانی که نیت خواندن نماز شب داشته ولی هنگام سحر بیدار نشده است به یک اندازه اجر و ثواب دارند و خواب او به عنوان صدقه محسوب میشود.
در یکی از غزوات پیغمبر(ص) فرمودند ما وادی را طی نمیکنیم و بالا و پایین نمیرویم مگر اینکه عدهای در همین اجر و پاداش ما شریک هستند. آنها کسانی هستند که به علت بیماری و یا مشکلات دیگر نتوانستند ما را در این جهاد کنند ولی دل آنها همراه ما بوده است.