درس تفسیر حضرت آیتالله حسینی بوشهری (دامت برکاته) موضوع کلی: تفسیر سوره «بقره» تاریخ: 11فروردین 1395 موضوع جزئی: تفسیر آیه 41 مصادف با: 20 جمادی الثانی 1437 سال تحصیلی: 95-94 جلسه: 93 |
«الحمدلله رب العالمين و صليالله علي محمد و آله الطاهرين و اللعن علي اعدائهم اجمعين»
تفسیر آیه41
«وَ آمِنُوا بِمَا أَنْزَلْتُ مُصَدِّقاً لِمَا مَعَكُمْ وَ لاَ تَكُونُوا أَوَّلَ كَافِرٍ بِهِ وَ لاَ تَشْتَرُوا بِآيَاتِي ثَمَناً قَلِيلاً وَ إِيَّايَ فَاتَّقُونِ»[1]؛ و به آنچه نازل كردهام [قرآن] ايمان بياوريد! كه نشانههاى آن با آنچه در كتابهاى شماست مطابقت دارد و نخستين كافر به آن نباشيد! و آيات مرا به بهاى ناچيزى نفروشيد! (و به خاطر درآمد مختصرى، نشانههاى قرآن و پيامبر اسلام (ص) را، كه در كتب شما موجود است، پنهان نكنيد!) و تنها از من (و مخالفت دستورهايم) بترسيد (نه از مردم).
مرحوم طبرسی (ره) در کتاب شریف تفسیر مجمع البیان در رابطه با شأن نزول آیه مذکور [و دو آیه بعد از آن] فرموده است که در زمان نبی مکرّم اسلام (ص)، یهودیان هر ساله مجلس و مهمانی باشکوهی برپا میکردند که هدف از اجرای آن مقابله با بعثت و دعوت پیامبر اکرم (ص) بود. حتی یهودیان آن زمان نسبت به آیاتی که در مورد اوصاف پیغمبر (ص) در تورات وجود داشت، دست به تحریف میزدند و آن آیات را به نفع خود توجیه میکردند.
اولین نکتهای که راجع به این آیه مذکور قابل ذکر است این است که مخاطبین این آیه شریفه یهودیان میباشند. همانطور که در آیه قبل نیز بیان شد، خداوند متعال، بنی اسرائیل را به یادآوری نعمتهای گذشته و وفای به پیمان الهی دعوت کرد و در آیه 41 و دو آیه بعد از آن، خداوند متعال دستوراتی را به بنی اسرائیل عرضه میدارد و از آنان میخواهد که به این دستورات پایبند باشند.
اولین دستوری که بنی اسرائیل مخاطب آن قرار گرفتهاند، ایمان به آیاتی است که بر نبی گرامی اسلام (ص) نازل شده است. در رابطه با ویژگی این آیات گفته شده است که این آیات با آیات تورات و انجیل همخوانی داشته است و در آنها [تورات و انجیل] نیز به این آیات اشاره شده است؛ به عنوان نمونه در جریان انجیل آمده است: «مِنْ بَعْدِي اسْمُهُ أَحْمَدُ»[2]؛ رسولى كه بعد از من مىآيد و نام او احمد است.
سؤال
مقصود از واژه «انزلت» در عبارت «وَ آمِنُوا بِمَا أَنْزَلْتُ مُصَدِّقاً لِمَا مَعَكُمْ» چیست؟
پاسخ
اکثر مفسرین معتقدند که مقصود از «انزلت» در عبارت بالا، آیات قرآن است. البته برخی دیگر از مفسرین عقیده دارند که این واژه (انزلت) معنای وسیع و گستردهای را شامل میشود و علاوه بر اینکه قرآن و آیات آن را نیز در بر میگیرد، نبی گرامی اسلام (ص) را نیز شامل میشود؛ به تعبیر روشنتر بر اساس نظر این عده از مفسرین، واژه «انزلت» به معنای «ارسلت» نیز میباشد. این عده در بیان دلیل کلام خود به برخی از آیات قرآن از جمله آیه ذیل اشاره کردهاند؛
«... قَدْ أَنْزَلَ اللَّهُ إِلَيْكُمْ ذِكْراً* رَسُولاً يَتْلُو عَلَيْكُمْ آيَاتِ اللَّهِ»[3]؛ خداوند چيزى كه مايه تذكّر است را بر شما نازل كرده است و رسولى به سوى شما فرستاده است كه آيات روشن خدا را برای شما تلاوت مىكند.
البته به نظر میرسد که نظر این دسته از مفسرین قابل قبول نباشد زیرا هرچند عبارت «انزل» در برخی از موارد برای رسول خدا (ص) به کار رفته است ولی آن (انزل) همراه با قرینه خاصی آمده است لکن چون در آیه مورد بحث (آیه41) واژه «انزلت» بدون قرینه آمده است مقصود از آن تنها آیات قرآن میباشد و نبی گرامی اسلام (ص) را شامل نمیشود.
سؤال
چرا خداوند متعال به یهودیان دستور داده است تا ایمان بیاورند، در حالی که یهودیان دارای کتاب آسمانی بوده و به نوعی از اهل ایمان محسوب میشدند.
پاسخ
پاسخ این است که ارتباط ادیان الهی، ارتباط عرضی نیست بلکه ارتباط طولی است؛ به تعبیر روشنتر اگر پیامبر جدیدی مبعوث شد و دین تازهای آورد، پیروان آن دین قبلی باید از دین جدید پیروی کنند بنابراین، چون اسلام به عنوان آخرین و کاملترین دین از جانب خداوند به انسان عنایت شده است، جایی برای یهودیت و مسیحیت باقی نخواهد ماند لذا بر اساس آیه 41، یهودیان باید به جای پیروی از تورات، به دستورات قرآن عمل کنند و اگر کسی به غیر از دین اسلام عمل کند، اعمال او مورد قبول واقع نخواهد شد. البته این در صورتی است که حجت بر آن شخص تمام شده باشد لذا اگر حجت تمام نشده باشد و به دین قبلی عمل کند، مورد عقاب نخواهد بود ولی از آنجایی که حجت بر عالمان و توده یهودیان تمام شده است، اگر به دینی غیر از اسلام، گرایش پیدا کنند، دین آنان مورد قبول نخواهد بود.
نکته: علاوه بر تکالیفی که مرتبط با اصول دین است، تکالیف مربوط به فروع دین نیز یهود را شامل میشود؛ به عنوان نمونه فردای قیامت یهودیان در رابطه با نماز نیز مورد سؤال و پرسش قرار خواهند گرفت.
نکته دیگری که در رابطه با آیه مورد بحث (آیه 41 بقره) قابل ذکر است در رابطه با مصدِّق بودن قرآن نسبت به تورات و انجیل است. بر اساس این آیه شریفه، در آن زمان تورات و انجیلی که در اختیار مردم بوده است تحریف نشده بود که آیات ذیل نیز بر این مطلب اشاره دارند؛
آیه اول: «فَأْتُوا بِالتَّوْرَاةِ فَاتْلُوهَا إِنْ كُنْتُمْ صَادِقِينَ»[4]؛ اگر راست مىگوييد تورات را بياوريد و بخوانيد.
آیه دوم: «وَ عِنْدَهُمُ التَّوْرَاةُ فِيهَا حُكْمُ اللَّهِ»[5]؛ در حالى كه تورات نزد ايشان است؛ و در آن، حكم خدا هست.
«والحمد لله رب العالمین»